17ο Διεθνές Συνέδριο της Γεωλογικής Εταιρείας Ελλάδας
28–31 Μαΐου 2025 – Μυτιλήνη, Ελλάδα
Δελτίο της Γεωλογικής Εταιρείας Ελλάδας, Ειδ. Έκδ.
Εκτεταμένη Περίληψη 00000
Το μάρμαρο ως εκπαιδευτικό υλικό που υφαίνει πολιτιστική και γεωλογική κληρονομιά: η μελέτη περίπτωσης της βραχογραφίας στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, Καβάλα, Ελλάδα
Σιδερίδης Α.¹, Κουτσούμπης Ε.¹, Μυτακίδου Κ.², Μπουμπούκα Μ.³, Ανεβλάβη Β.⁴, Ρουσόπουλος Π.⁵
(¹) Γυμνάσιο Κρηνίδων, Καβάλα, Ελλάδα, alkisside@sch.gr
(²) 4ο Γυμνάσιο Καβάλας, Καβάλα, Ελλάδα
(³) 1ο Δημοτικό Σχολείο Νέας Περάμου, Καβάλα, Ελλάδα
(⁴) Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών, Βιέννη, Αυστρία
(⁵) Kupa Ceramics, Καβάλα, Ελλάδα
Εισαγωγή
Το εκπαιδευτικό σύστημα αντιμετωπίζει συνεχώς μεταβαλλόμενες σχολικές αίθουσες που απαιτούν σύγχρονες διδακτικές μεθόδους. Οι τεχνολογικές εξελίξεις και η αλλαγή στην αντίληψη του κόσμου έχουν ως αποτέλεσμα οι μαθητές να μη ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις παραδοσιακές διδακτικές προσεγγίσεις. Οι περισσότερες ελληνικές περιφέρειες συνδυάζουν ενδιαφέροντα γεωλογικά και αρχαιολογικά χαρακτηριστικά, που αποτελούν σπουδαία εκπαιδευτικά εργαλεία, ειδικά όταν ενσωματώνονται σε εναλλακτικές, διεπιστημονικές μεθόδους διδασκαλίας. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η μελέτη περίπτωσης του αρχαιολογικού χώρου των αρχαίων Φιλίππων.
Γεωλογία του αρχαιολογικού χώρου Φιλίππων
Η περιοχή των Φιλίππων ανήκει στο μάζωμα της Ροδόπης και πιο συγκεκριμένα στην κατώτερη τεκτονική ενότητα (ενότητα Παγγαίου). Η ενότητα αυτή αποτελείται από μάρμαρα, γνεύσιους, σχιστόλιθους και αμφιβολίτες των μεταμορφικών φάσεων πρασινοσχιστόλιθου έως αμφιβολίτη (Eleftheriadis και Koroneos, 2003· Papanikolaou και Panagopoulos, 1981), ενώ υπέστη μεταγενέστερη οπισθοδρομική μεταμόρφωση πρασινοσχιστόλιθου (Mposkos και Liati, 1993). Βορειοανατολικά του αρχαιολογικού χώρου (Εικ. 1A, B, C), μικρές εμφανίσεις του μεσοολιγοκαινικού γρανιτοειδούς των Φιλίππων διεισδύουν σε μάρμαρα και γνεύσιους της ενότητας Παγγαίου (Tranos et al., 2009), προκαλώντας τοπική επαφική μεταμόρφωση. Η πεδιάδα των Φιλίππων αποτελείται από τεταρτογενή ιζήματα. Τοπικά γεωϋλικά, όπως άργιλος, γρανίτης και μάρμαρο μεγάλης κοκκομετρίας χρησιμοποιήθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο, ενώ επίσης αξιοποιήθηκαν μάρμαρα από τη Θάσο και οφικαλκίτης από τη Λάρισα.
Ιστορικό υπόβαθρο
Η ένταξη των Φιλίππων στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 2016 υπογραμμίζει τη σημασία του τόπου από πολιτιστική και αρχαιολογική σκοπιά (Delev, 2018). Τα μνημεία, που περιλαμβάνουν ανάγλυφες απεικονίσεις, εγχάρακτες επιγραφές, εγκοπές και εσοχές, έχουν τεκμηριωθεί ιστορικά στις πλαγιές της ακρόπολης (Εικ. 1C, D). Η κυρίαρχη μορφή στις βραχογραφίες είναι αυτή μιας νεαρής κυνηγού, ταυτισμένης συνήθως με την Άρτεμη/Διάνα (Εικ. 1D), στοιχείο που δηλώνει θρησκευτικές αντιλήψεις της ρωμαϊκής περιόδου (Graml et al., 2024). Ωστόσο, η καταγωγή ορισμένων εγχαράξεων ανάγεται και πριν από την ρωμαϊκή εποχή, με αναφορές στους Θράκες Ηδώνες από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού έως την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (Dimitriadis, 2008). Παρά την επικράτηση του Χριστιανισμού στην περιοχή, πολλές παγανιστικές αναπαραστάσεις επιβίωσαν, αντικατοπτρίζοντας την ανθεκτικότητα των παλαιότερων θρησκευτικών παραδόσεων (Abrahamsen, 1988).
Εκπαιδευτικές μέθοδοι και αποτελέσματα
Το μάθημα Γεωλογία–Γεωγραφία στα ελληνικά δημόσια σχολεία διδάσκεται περιορισμένα στην πρωτοβάθμια και για δύο μόνο έτη στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, χρόνος ανεπαρκής για εμβάθυνση στις βασικές γεωεπιστημονικές έννοιες. Λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των μαθητών της Γενιάς Z και Alpha (γεννημένοι από το 2012–2018), εφαρμόστηκαν οι εξής μέθοδοι:
α) Διεπιστημονική εκπαίδευση (τεχνολογία, τέχνες, ιστορία)
β) Εκπαίδευση μέσω τέχνης και αφήγησης
γ) Μονοπάτια φύσης-πολιτισμού
δ) Ομαδικές εργασίες και ανεστραμμένη τάξη (Politis, 2019)
Η μεθοδολογία βασίστηκε στα περιβαλλοντικά προγράμματα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Φιλίππων και προσαρμόστηκε στις ανάγκες των μαθητών μέσω συνεργασίας με την τοπική επιστημονική ομάδα “Ὄψομεθα εἰς Φιλίππους” (Ο.Ε.Π.). Η Ο.Ε.Π. συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός μονοπατιού προς τον χώρο. Καθ’ οδόν, οι μαθητές γνώρισαν τη γεωλογία της περιοχής, ταυτοποίησαν λιθολογίες, κατανόησαν τις φυσικές τους ιδιότητες και πιθανές χρήσεις. Στον αρχαιολογικό χώρο και μπροστά στις βραχογραφίες, οι μαθητές αποτύπωσαν εγχαράξεις ή τις φωτογράφησαν, ακούγοντας σχετικά αφηγήματα. Προσπάθησαν επίσης να ταυτοποιήσουν τα πετρώματα και να συζητήσουν την προέλευση και τις χρήσεις τους.
Στην τάξη, ομάδες μαθητών ερμήνευσαν τις παραστάσεις και δημιούργησαν τις δικές τους βραχογραφίες σε πηλό, εμπνευσμένες από την καθημερινότητά τους. Τα αποτελέσματα ερωτηματολογίων δείχνουν ότι οι μαθητές κατάφεραν να κατανοήσουν καλύτερα τη γεωλογία και την τοπική ιστορία, συνδέοντάς την με άλλους τομείς, όπως η τεχνολογία, το εμπόριο και η αρχιτεκτονική. Σημαντικότερο όλων, ανέπτυξαν περιβαλλοντική συνείδηση μέσα από το μονοπάτι και την επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Η τέχνη αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματική για την ενίσχυση της εμπλοκής των μαθητών και την καλλιέργεια δεξιοτήτων λεπτής κινητικότητας.
Εικόνα 1
Α) Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης
Β) Εμφάνιση γρανοδιορίτη δίπλα στον χώρο των Φιλίππων
Γ) «Επαφή» φυσικού περιβάλλοντος και αρχαίου χώρου
Δ) Ανάγλυφη απεικόνιση της κυνηγού Άρτεμης
Συμπεράσματα
Η διδασκαλία των γεωεπιστημών μπορεί να επωφεληθεί από τις εξής μεθόδους:
α) Διεπιστημονική εκπαίδευση
β) Εκπαίδευση μέσω τέχνης και αφήγησης
γ) Μονοπάτια φύσης-πολιτισμού
δ) Ομαδικές εργασίες και ανεστραμμένη τάξη
Τα βασικά αποτελέσματα περιλαμβάνουν καλύτερη εμπλοκή, ανάπτυξη συνδυαστικής και αναλυτικής σκέψης, εισαγωγή στην έννοια της βιωσιμότητας και διαφοροποιημένη έκφραση μέσω της τέχνης. Το προσαρμοσμένο αυτό μοντέλο είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για σχολεία της ελληνικής επαρχίας που γειτνιάζουν με αρχαιολογικούς χώρους.
References
Abrahamsen, V., 1988. Christianity and the Rock Reliefs at Philippi. Biblic Archaeol 51, 46–56. https://doi.org/10.2307/3210038 [Journal Article]
Delev, P., 2018. The History of Philippi. Classical Rev 68, 543–545. https://doi.org/10.1017/S0009840X18001439 [Journal Article]
Dimitriadis, G., 2008. Hellenic Rock Art-State of Art, Open Questions and New Paradigms. Man India 88, 449–458. [Journal Article]
Eleftheriadis, G., Koroneos, A., 2003. Geochemistry and Petrogenesis of Post-Collision Pangeon Granitoids in Central Macedonia, Northern Greece. Geochemistry 63, 364–389. https://doi.org/10.1078/0009-2819-00024 [Journal Article]
Graml, C., Diosono, F., Hunziker, M., 2024. Rock-Cut Monuments at Macedonian Philippi – Taking Image Analysis to the Religioscape. Open Archaeology 10. https://doi.org/10.1515/opar-2024-0018 [Journal Article]
Mposkos, E., Liati, A., 1993. Metamorphic evolution of metapelites in the high-pressure terrane of the Rhodope Zone, northern Greece. The Canadian Mineralogist 31, 401–424. https://doi.org/10.3749/1499-1276-31.2.401 [Journal Article]
Papanikolaou, D., Panagopoulos, A., 1981. Observations on the structural style of the Southern Rhodope. Geologica Balcanica 11, 12–22. [Journal Article]
Politis, I., 2019. The Value of the “Environmental Trail” as a Holistic Experiential Approach in Reenforcing the Educational Role for the Environment and Sustainability of Nature Centres Through the Beliefs of their Staff – Problems and Adversities. Hellenic Open University, Athens. [MSc Dissertation]
Tranos, M.D., Eleftheriadis, G.E., Kilias, A.A., 2009. Philippi granitoid as a proxy for the Oligocene and Miocene crustal deformation in the Rhodope Massif (Eastern Macedonia, Greece). Geotectonic Research 96, 69–85. https://doi.org/10.1127/1864-5658/09/96-0069 [Journal Article]
