Εκπαιδευτικό Εργαστήριο Χαρτογραφίας & Προσανατολισμού

Τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού

 

Πολλές ψυχολογικές μελέτες έχουν εστιαστεί σε ζητήματα χωρικής αντίληψης (προσανατολισμού) και νοητικής αναπαράστασης του χώρου. Η ανάπτυξη του εκπαιδευτικού

υλικού που χρησιμοποιείται στο Εργαστήριο βασίζεται στη  διεθνή  βιβλιογραφία, την εμπειρία και είναι εστιασμένο στην:

1. Ανάπτυξη της χωρικής σκέψης (προσανατολισμός στον χώρο) των παιδιών σχολικής ηλικίας
2. Σχέση μεταξύ των παιδιών (7-12) της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με τους χάρτες  μεγάλων κλιμάκων
3. Κατανόηση από τα παιδιά των χαρτογραφικών εννοιών και  την ανάπτυξη της  επιστημονικής σκέψης με τη βοήθεια χαρτών μικρών κλιμάκων
4. Αντιμετώπιση των θεματικών χαρτών από τα παιδιά των μεγαλυτέρων ηλικιών 10-12 ετών
5. Κατηγορία εκείνη των  χαρτών που είναι περισσότερο αποτελεσματικοί  για τα παιδιά
6. Κατηγορία εκείνη των χαρτών που τα παιδιά προτιμούν, καθώς και την  πραγματική συμβολή της χαρτογραφίας στη γεωγραφική εκπαίδευση με  τη βοήθεια των ηλεκτρονικών  υπολογιστών

 

 

H Χαρτογραφία

Στη σύγχρονη επιστημονική προσέγγιση της χαρτογραφικής απεικόνισης, ο χάρτης συνιστά:

1. Mια από τις πολλές δυναμικές απεικονίσεις των φαινομένων στο χώρο, που μπορεί να αναζητήσει ένας χρήστης ως πηγή πληροφοριών, ή ως μια βοήθεια στις λήψεις αποφάσεων και συμπεριφορών στο χώρο.
2. Ένα μέσο αναπαράστασης του κόσμου, που  υπόκειται  σε ερμηνευτικές διαδικασίες και δημιουργεί μια νέα εικονική πραγματικότητα και ένα νοητικό μοντέλο (Ormeling, 1996) για το πώς θα πρέπει να αντιλαμβάνεται κανείς και να βιώνει τον περιβάλλοντα χώρο.
3. Για να καταλάβουμε πώς λειτουργούν οι χάρτες, πρέπει να καταλάβουμε το πώς οι άνθρωποι αναπαριστούν νοητικά την πληροφορία, το πώς ομάδες και κοινωνίες  μπορούν  να  αναπτύξουν μια  ομοφωνία  για  να κάνουν τα σύμβολα, να αναπαριστούν τα αντικείμενα, τις σχέσεις, τα γεγονότα και αυτό που μοιάζει με τον «πραγματικό» κόσμο (Keates, 1982) .

 

 

Η χρησιμότητα των χαρτών:

1. Οι χάρτες και τα σύμβολα σ’ αυτούς είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής των παιδιών: για να πλοηγηθούν σε δομημένο περιβάλλον απαιτείται η γνώση συμβόλων.
2. Μαθαίνοντας τα χαρτογραφικά σύμβολα τα παιδιά κατανοούν την κοινωνία, αποκτούν το αίσθημα της οικειότητας  του σεβασμού και της αγάπης προς αυτήν  και συμμετέχουν με ασφάλεια σ’ αυτή.
3. Οι χάρτες βοηθούν τα παιδιά να σχεδιάσουν τη ζωή τους, αλλά και να προσανατολιστούν στο χώρο, να δώσουν κατευθύνσεις ή να συναντήσουν φίλους, να εντοπίσουν την αίθουσα ενός μουσείου ή ένα ζώο σ’ ένα ζωολογικό κήπο, να επισκεφτούν συγγενείς ή να βρουν το τοπικό αθλητικό κέντρο.
4. Οι χάρτες μας  πληροφορούν  για  απομακρυσμένες  τοποθεσίες  που  δεν  είναι  εύκολα επισκέψιμες από τα παιδιά, αλλά που με τη βοήθεια του χάρτη μπορούν να τις φανταστούν με λεπτομέρεια όπως είναι οι χάρτες αιθουσών μουσικής, θεάτρου ή του εσωτερικού ενός σπιτιού (κατόψεις), που παρέχουν την χωρική πληροφορία κωδικοποιημένη με εικονικά σύμβολα   ή  σε  ομάδες   χρωμάτων  ή  σχημάτων   και   βοηθούν   τα   παιδιά   να αυτοπροσδιοριστούν στα πλαίσια της οικογένειας, του σχολείου ή της κοινωνίας.
5. Οι χάρτες αποτελούν εργαλεία αναφοράς (reference tools) στο σπίτι και στο σχολείο και συχνά διαδραματίζουν ρόλο κλειδί στη διαμόρφωση της αντίληψης των παιδιών για το περιβάλλον, αλλά και ανάδυσης του γραμματισμού. Για το λόγο αυτό όλο και περισσότερο αναπτύσσεται μια φιλολογία γύρω από την ένταξη και αξιοποίηση των χαρτών στα σχολικά εγχειρίδια και στη διδακτική πράξη, επεκτείνοντας το ρόλο τους ως εποπτικά μέσα.
6. Αναπτύσσουν τις πρώτες τους ιδέες γύρω από τα σύμβολα και τους χάρτες. Κατανοούν πως οι επικοινωνιακοί κώδικες είναι χρήσιμοι στην καθημερινή ζωή και επικοινωνία και «διαβάζουν» κάποιους απ’ αυτούς… Γνωρίζουν πως οι χάρτες και η σφαίρα αναπαριστούν τον πραγματικό κόσμο σε μικρογραφία και διαβάζουν απλά σχεδιαγράμματα και απλούς χάρτες.
7. Ασκούνται στο να αναγνωρίζουν απλά σύμβολα, να χρησιμοποιούν χάρτες και να αναγνωρίζουν ότι είναι εργαλεία που μας βοηθούν να προσανατολιζόμαστε.
8. Τα παιδιά ενθαρρύνονται  να  εξερευνούν  με  επισκέψεις,  με  τη  μελέτη  και ταξινόμηση φωτογραφιών   και   χαρτών   το   φυσικό   τους   περιβάλλον   και   να αναπαριστούν βασικά μορφολογικά στοιχεία…. Να διακρίνουν ομοιότητες και διαφορές…

 

 

Η χαρτογραφική απεικόνιση:

1. Υπάρχουν διαφορές  στο τι  θεωρούν «χάρτη»  διαφορετικά  άτομα  (γενικό  χαρτογραφικό σχήμα).
2. Οι άνθρωποι διαθέτουν ένα γενικό χαρτογραφικό σχήμα, το οποίο προκύπτει από την καθημερινή εμπειρία τους με το χώρο.
3. Για την εξειδίκευση αυτού του σχήματος απαιτείται τροποποίηση και επέκταση του γενικού σχήματος που επιτυγχάνεται με την καθοδήγηση, την παρατήρηση και τη χρήση χαρτών, καθώς και με την εφαρμογή άλλων σχετικών σχημάτων που φαίνονται κατάλληλα για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Κατά συνέπεια, πρέπει να δίνεται έμφαση στην εκπαίδευση των μελλοντικών χρηστών   να   αναπτύξουν   κατάλληλο   σχήμα   χαρτών   (γενικών   και εξειδικευμένων) προκειμένου να ερμηνεύσουν τη συγκεκριμένη κατηγορία χαρτών με την οποία θα αντιπαρατίθενται και να γίνουν αποτελεσματικοί αναγνώστες τους.
4. Η δημιουργία των  γενικών  χαρτογραφικών  σχημάτων  στηρίζεται  σε  δυνατότητες  που αναπτύσσονται βαθμιαία. Αρχικά, το άτομο συνειδητοποιεί ότι η δυσδιάστατη γραφική απόδοση αναπαριστά ένα τμήμα του πραγματικού κόσμου. Στη συνέχεια, είναι σε θέση να αναγνωρίσει σε μια απόδοση κάποια χαρτογραφικά αντικείμενα. Αυτές οι συμβολικές σχέσεις αναπτύσσονται με την ηλικία είναι δε απαραίτητες για την αναγνώριση των χαρτογραφικών συμβόλων και αυτού που αναπαριστούν
5. Tα παιδιά έχουν πολύ διαφορετικά χαρτογραφικά σχήματα από τους ενηλίκους, ενώ αυτά τα χαρτογραφικά σχήματα συνεχώς αναπροσαρμόζονται και εξελίσσονται, όσο αυξάνεται η ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν το χώρο, την κλίμακα και την αναπαράσταση.

 

 

Τα Εξελικτικά χαρακτηριστικά της κατανόησης και της χρήσης των χαρτών από τα παιδιά – μαθητές:

1. Η κατανόηση των χαρτών ξεκινά πολύ νωρίς στην προσχολική ηλικία και συνεχίζει να εξελίσσεται με την πάροδο της ηλικίας και την απόκτηση εμπειριών.
2. Υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ της εμπειρίας που έχουν τα παιδιά για το περιβάλλον και της εξέλιξης των δεξιοτήτων χαρτογράφησης του περιβάλλοντος, η οποία επιδρά θετικά στην ανάπτυξη της ικανότητας ανάγνωσης των χαρτών.
3. Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων  χαρτογράφησης  του  περιβάλλοντος  και  της  ικανότητας ανάγνωσης χαρτών εξαρτάται από τη φύση, την ποικιλία και την ποιότητα της εμπειρίας που έχουν αποκτήσει, όπως επίσης και από το γνωστικό τους επίπεδο και την ωριμότητα, και βελτιώνονται σταδιακά με τη χρήση.
4. Η ανάπτυξη της  ικανότητας  των  παιδιών  να  διαβάζουν  χάρτες  εξαρτάται  από  την ποιότητα των χαρτών και το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτοί χρησιμοποιούνται.
5. Τα μικρά παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν εντοπίζοντας στους χάρτες απλά χαρακτηριστικά και να επεκτείνουν την ικανότητα κατανόησης των χαρτών παράλληλα με την απόκτηση εμπειρίας.
6. Τα παιδιά χρειάζονται την κατάλληλη υποστήριξη και ενθάρρυνση για να κατανοήσουν τους χάρτες.

 

 

Στην πράξη:

H χαρτογραφία για παιδιά στην πράξη περιλαμβάνει  τόσο τις αυθόρμητες απεικονίσεις του χώρου όσο και τις τεχνικές απόδοσης και οπτικοποίησης   περιβαλλοντικών φαινομένων για δημιουργία χαρτών.

Εργαστήριο χαρτογραφίας και αναπτυξιακές ηλικίες

 

Xάρτης δομημένου περιβάλλοντος σχολικών εγκαταστάσεων που φτιάχτηκε από παιδιά για το μάθημα και το άθλημα του προσανατολισμού και τηρεί τις προδιαγραφές της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Προσανατολισμού IOF

Χάρτης δομημένου περιβάλλοντος σχολικών εγκαταστάσεων που φτιάχτηκε από παιδιά στα πλαίσια του μαθήματος χαρτογραφίας και προσανατολισμού

 

 

Ο προσανατολισμός σε φυσικό και δομημένο περιβάλλον:

Η έννοια του προσανατολισμού

Κάθε φορά που νιώθουμε «χαμένοι» στο χώρο, τι ψάχνουμε τελικά, την Ανατολή ή το Βορρά;   Εάν δεχθούμε ότι η μαγνητική πυξίδα μας δείχνει πάντα το Βορρά, τότε ίσως θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε τη λέξη «προσβορρίζω» και «προσβορρίζομαι». Στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν όργανα ή άλλα τεχνικά μέσα προσανατολισμού και ήταν επόμενο οι άνθρωποι συνήθως να καταφεύγουν σε φυσικά σημεία αναφοράς, όπως η ανατολή του ηλίου. Πολύ αργότερα, όταν εφευρέθηκε η μαγνητική πυξίδα και η αναζήτηση σημείων του ορίζοντα   σχετίστηκε με το μαγνητικό Βορρά, οι άνθρωποι άρχισαν να αναζητούν το Βορρά αλλά συνέχισαν να χρησιμοποιούν την ίδια λέξη!  Κάποιος που μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει προσανατολιστεί στο χώρο, σίγουρα  μπορεί να δώσει μια απάντηση στα παρακάτω τρία ερωτήματα:

1. που ακριβώς βρίσκομαι;
2. που ακριβώς θέλω να φτάσω;
3. ποια είναι η συντομότερη ή ασφαλέστερη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσω;

Η απάντηση στα πρώτα δυο ερωτήματα σχετίζεται με την ικανότητα εντοπισμού της απόλυτης γεωγραφικής θέσης δυο τόπων Α και Β, δηλαδή την αφετηρία και τον τερματισμό μιας διαδρομής, ενώ στο τρίτο ερώτημα σχετίζεται με την ικανότητα χάραξης μιας διαδρομής μεταξύ αυτών των δύο τόπων. Μερικοί χαρακτηρίζουν τη δεύτερη ως την ικανότητα πλοήγησης στο χώρο.

Στο ερώτημα ποια είναι η συντομότερη διαδρομή από το σημείο Α στο σημείο Β, όλοι θα σπεύσουμε να απαντήσουμε: «μα φυσικά, η ευθεία». Αυτό όντως ισχύει, αλλά μόνο στην περίπτωση που οδηγούμε ένα αεροσκάφος ή ένα διαστημόπλοιο, ή πλέουμε πάνω σε μια βάρκα καταμεσής κάποιου Ωκεανού.

Όταν όμως βρισκόμαστε στην ξηρά και χαράζουμε μια νέα διαδρομή πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας το ανάγλυφο της περιοχής. Έτσι, εάν συναντήσουμε μπροστά μας δυο λόφους, είναι προτιμότερο και ταχύτερο να τους παρακάμψουμε βαδίζοντας σε καμπύλη πορεία. Αντίθετα, εάν ζούμε σε ένα αστικό περιβάλλον, το οποίο είναι κατακερματισμένο σε πολλά μικρά ή μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, τότε θα πρέπει να ακολουθήσουμε αυστηρά την τεθλασμένη γραμμή. Τέλος, εάν βρεθούμε μέσα σε μια ζούγκλα ή πρέπει να περάσουμε από μοναδικά και συγκεκριμένα σημεία ενός τόπου π.χ. τις οάσεις σε μια έρημο, τότε θα πρέπει να πορευτούμε σε μια πολυσύνθετη διαδρομή η οποία θα έχει το σχήμα μια μικτής γραμμής.

 

 

Βασικά βοηθήματα προσανατολισμού:

1. Η χρήση των γεωγραφικών συντεταγμένων και ο   εντοπισμός της ακριβούς θέσης,
2. Η χρήση της πυξίδας και η αναγνώριση του μαγνητικού και γεωγραφικού βορρά,
3. Η χρήση διαφόρων θεματικών  χαρτών και η ανάγνωση των χαρτογραφικών συμβόλων.
4. Η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών για τον εντοπισμό θέσης και πλοήγησης (GPS, Navigators)

 

 

Στην πράξη:

Παιχνίδια προσανατολισμού σε αναπτυξιακές ηλικίες

Χαρτογραφική απεικόνιση χώρου πρασίνου εντός αστικής περιοχής και οργάνωση

 

Σύντομος οδηγός οργάνωσης αγώνα προσανατολισμού από παιδιά αναπτυξιακών ηλικιών

 

Χαρτογραφικός εξοπλισμός και άλλα βοηθήματα για την οργάνωση αγώνα προσανατολισμού από παιδιά αναπτυξιακών ηλικιών

 

Οι διοργανωτές φροντίζουν να προσφέρουν αναμνηστικά διπλώματα στους συμμετέχοντες εθελοντές και μαθητές των διαφόρων εκδηλώσεων.

Συμμετοχή σε διεθνείς διαγωνισμούς και εκδηλώσεις.

Τα παιδιά – μαθητές  έχουν αποκτήσει βασικές γνώσεις χαρτογραφίας με την συμμετοχή τους στο πρόγραμμα.

Θα τους δοθούν ερεθίσματα και θα διευκολυνθούν   ώστε να συμμετάσχουν     στον   διαγωνισμό της     Διεθνούς Ένωσης  Χαρτογραφίας, μέσω της ειδικής Επιτροπής   για τη Χαρτογραφία για Παιδιά, που  οργανώνει ανά διετία   διεθνή διαγωνισμό σύνθεσης χαρτών, σύμφωνα με  την προκήρυξη της   Χαρτογραφικής Επιστημονικής Εταιρείας Ελλάδας-ΧΕΕΕ, που αποτελεί τον επίσημο εκπρόσωπο της χώρας μας καθώς και με την υποστήριξη του ΥΠΠΕΘ.

Ο εν λόγω διαγωνισμός,  λαμβάνει χώρα συνήθως κατά την διάρκεια των  διεθνών συνεδρίων χαρτογραφίας   (φέτος έγινε στην Washington DC, 2-7 Ιουλίου 2017), και είχε  ως   θέμα «Αγαπάμε τους χάρτες- We love maps» και απευθυνόταν   σε παιδιά των ακόλουθων ηλικιακών κατηγοριών:

1. κάτω των 6 ετών
2. μεταξύ 6-8 ετών
3. μεταξύ 9-12 ετών
4. μεταξύ 13-15 ετών.

Η συμμετοχή των μαθητών στον ανωτέρω διαγωνισμό είναι προαιρετική, ενώ απαιτείται και η έγγραφη συγκατάθεση των κηδεμόνων τους.

Εισηγητής Προγράμματος Εργαστηρίων

Δημήτριος  Χατζηγεωργίου                        

ΠΣΕ Περιβαλλοντικής Χαρτογραφίας και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) (Παν. Αιγαίου τμήμα Γεωγραφίας 2002).

---

   Τι είναι το orienteering                                                                  

Το orienteering ξεκίνησε από τη Βόρεια Ευρώπη και είναι ένα άθλημα στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν παιδιά αλλά και ενήλικες. Πρόκειται για ένα ευχάριστο άθλημα στο οποίο οι συμμετέχοντες βρίσκουν μεγάλη ευχαρίστηση μέσα από την πρόκληση εύρεσης σταθμών ελέγχου σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές, σε δάση, σε εσωτερικούς χώρους και στην ύπαιθρο γενικότερα. Οι στόχοι του αθλήματος είναι και η σωματική αλλά και η πνευματική άσκηση.

Ο αγωνιζόμενος καλείται να επιλύσει προβλήματα προσανατολισμού ενώ ταυτόχρονα πρέπει να διατηρήσει ένα γρήγορο ρυθμό τρεξίματος προκειμένου να ολοκληρώσει τον αγώνα στο συντομότερο δυνατό χρόνο. Τα μέσα για να το καταφέρει αυτό είναι οι ειδικά σχεδιασμένοι χάρτες και κάποια βοηθητικά αντικείμενα.

 

Ο κάθε συμμετέχων υποχρεούται να επισκεφθεί όλα τα σημεία ελέγχου στη σωστή σειρά. Δεν υπάρχει κοινή εκκίνηση, ούτε τερματισμός. Οι «αθλητές» αγωνίζονται μόνοι τους, με μοναδικούς βοηθούς ένα χάρτη και μία πυξίδα, που θα τους οδηγήσουν στα σημεία εκείνα που έχουν ορίσει οι διοργανωτές. Είναι ελεύθεροι να επιλέξουν τη διαδρομή που θα κρίνουν καταλληλότερη για να κάνουν το μικρότερο δυνατό χρόνο, φροντίζοντας παράλληλα για την ασφάλειά τους.

Τα σημεία ελέγχου είναι σημειωμένα πάνω στον χάρτη σαν κύκλοι και είναι πάντοτε χαρακτηριστικά του εδάφους που διακρίνονται. Κάθε σημείο ελέγχου έχει έναν κωδικό αριθμό για αναγνώριση και ένα τρυπητήρι με ένα μοναδικό σύστημα σήμανσης το οποίο χρησιμοποιείται από τους αγωνιζόμενους για να μαρκάρουν την κάρτα τους και να αποδείξουν ότι έχουν επισκεφθεί το σωστό σημείο ελέγχου. Νικητής είναι αυτός ο οποίος ολοκλήρωσε τη διαδρομή στο συντομότερο δυνατό χρόνο. Το orienteering είναι ένα ατομικό άθλημα το οποίο απαιτεί αυτοσυγκέντρωση για να διατηρηθεί κανείς πάνω στην επιλεγμένη διαδρομή.

 

 

Τι είναι ο προσανατολισμός και ποια η φιλοσοφία του

 

 

Προσανατολισμός είναι η διαδικασία της εύρεσης με τη βοήθεια της πυξίδας, της ακριβούς θέσης ενός ατόμου μέσα σε έναν χάρτη και στη συνέχεια, η χάραξη συγκεκριμένης πορείας προς ένα επιθυμητό σημείο. Ο συμμετέχων θα πρέπει να ακολουθήσει στο φυσικό περιβάλλον μια προσχεδιασμένη πορεία από σημεία πάνω σε ένα σκαρίφημα χάρτη. Από την έννοια λοιπόν του προσανατολισμού ονομάστηκε το άθλημα αυτό orienteering καθώς στα αγγλικά η λέξη προσανατολισμός αποδίδεται με τον όρο orientation.

 

 

Η χρήση της πυξίδας και του χάρτη ως μέσα προσανατολισμού

Πρωταρχικό ρόλο σε κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με τον προσανατολισμό είναι η έννοια του ορίζοντα.

Ορίζοντας είναι ο γεωμετρικός τόπος των σημείων όπου, όταν κάποιος βρίσκεται ψηλά σε ένα σημείο, π.χ. στην κορυφή ενός λόφου, ενώνεται <ουρανός> και <γη>. Το σύνολο των σημείων αυτών ονομάζεται ορίζοντας. Ο ορίζοντας έχει τέσσερα βασικά σημεία που απέχουν 90 μοίρες το ένα από το άλλο. Ο βορράς ορίζεται στις 0 μοίρες, ενώ σε μια δεξιόστροφη γωνία 90 μοιρών ορίζεται η ανατολή. Ακριβώς αντιδιαμετρικά του βορρά, στις 180 μοίρες, ορίζεται το σημείο του νότου. Η δύση ορίζεται στις 270 μοίρες, αντιδιαμετρικά της ανατολής. Όταν κάποιος γνωρίζει με ακρίβεια ένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, τότε γνωρίζει που βρίσκονται και τα άλλα και συνεπώς και που βρίσκεται σε σχέση με αυτά. Ανάμεσα στα κύρια σημεία του ορίζοντα, ορίζονται δευτερεύουσες κατευθύνσεις.

Η λειτουργία της πυξίδας στηρίζεται σε ένα καθαρά < φυσικό > και όχι < τεχνητό > φαινόμενο. Η γη λειτουργεί ως ένας τεράστιος μαγνήτης, το δε μαγνητικό της πεδίο επηρεάζει κάθε άλλο μαγνητισμένο αντικείμενο που βρίσκεται στην επιρροή του. Έτσι ο μαγνητισμένος δείκτης κάθε πυξίδας στρέφεται πάντα και σταματά στην κατεύθυνση βορρά/νότου.

Η μαγνητική βελόνα θεωρείται ότι δείχνει πάντα το σημείο του βορρά.

Η πυξίδα αποτελείται από τα εξής μέρη: τη διάφανη βάση, το ανεμολόγιο και τη μαγνητική βελόνα. Κρατώντας την πυξίδα σε οριζόντια θέση, η βελόνα στρέφεται ελεύθερα και προσανατολίζεται. Στη συνέχεια ο χρήστης περιστρέφει κατάλληλα τη βάση της, ώστε στο ανεμολόγιο να συμπέσει η άκρη της μαγνητισμένης βελόνας στο σημείο του βορρά. Η πυξίδα τότε είναι σε πλήρη λειτουργία. Η ανάγνωση των μοιρών των σημείων του ορίζοντα γίνεται πάντα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, δηλαδή προς τα δεξιά.

Το αζιμούθιο εκφράζει μια γωνία. Την κορυφή της γωνίας αποτελεί το σημείο στο οποίο είναι τοποθετημένη σε λειτουργία η πυξίδα πάνω στην επιφάνεια του χάρτη. Η μία πλευρά της γωνίας του αζιμούθιου είναι το ευθύγραμμο τμήμα που ενώνει το σημείο του βορρά και το σημείο που βρίσκεται η πυξίδα μας. Η δεύτερη πλευρά της γωνίας του αζιμούθιου ορίζεται από την πυξίδα μας ( ως σημείο ) και το επιθυμητό σημείο σκόπευσης. Το σημείο σκόπευσης μπορεί να είναι ένα δέντρο, μια κορυφή, μια γέφυρα. Η γωνία του αζιμούθιου υπολογίζεται πάντα δεξιόστροφα. Εάν λοιπόν, βλέπει ο χρήστης το βορρά και η πυξίδα δείχνει αζιμούθιο 90 μοιρών, πρέπει να κινηθεί με κατεύθυνση ακριβώς προς τα ανατολικά, δηλαδή εντελώς δεξιά.

 

Ο χάρτης είναι η απεικόνιση των στοιχείων ενός τοπίου με σύμβολα σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

Η απεικόνιση γίνεται με διάφορα σύμβολα που είναι κατανοητά από όλους τους ανθρώπους. Τα σύμβολα και τα χρώματα σχηματίζουν ένα  «χαρτογραφικό αλφάβητο», με το οποίο μπορούμε να«διαβάζουμε» τους χάρτες σε όποια γλώσσα κι αν είναι γραμμένοι και αποτελούν με την ερμηνεία τους το υπόμνημα του χάρτη. Στο υπόμνημα, αναφέρεται και η κλίμακα ενός χάρτη. Η κλίμακα είναι ένας μεγάλος αριθμός που δείχνει πόσες φορές είναι μικρότερη μια περιοχή πάνω στον χάρτη από το μέγεθος της στην επιφάνεια της γης. Για παράδειγμα κλίμακα τάξης 1:50.000 σημαίνει ότι ένα εκατοστό απόστασης μεταξύ δύο σημείων στον χάρτη είναι ίσο με 50.000 εκατοστά στην πραγματικότητα ή αλλιώς 500 μέτρα.

Για να διαβαστεί ένας χάρτης, πρέπει να αναγνωριστεί επίσης και το ανάγλυφο της επιφάνειας (μορφολογία του εδάφους) που αποτυπώνεται από τις ισουψείς καμπύλες. Οι ισουψείς καμπύλες είναι βασικό σύμβολο του χάρτη, διότι ενώνουν σημεία του ίδιου ύψους από την επιφάνεια της θάλασσας.

 

 

Επίπεδα δυσκολίας

 

Ο προσανατολισμός απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες ακόμη και σε αυτές του νηπιαγωγείου. Το επίπεδο δυσκολίας εξαρτάται από τις γνώσεις και την εμπειρία του κάθε συμμετέχοντα καθώς επίσης και από το στόχο του διοργανωτή. Ο διοργανωτής δηλαδή έχει τη δυνατότητα να καθορίσει και το επίπεδο δυσκολίας της συμμετοχής. Το γεγονός επίσης ότι το αγώνισμα διεξάγεται στη φύση καθιστά απρόβλεπτο το αποτέλεσμα, ενώ οι αθλητές θα πρέπει να επιστρατεύσουν ψυχικό σθένος και ευστροφία για να αντιμετωπίσουν αντιξοότητες ( π.χ. αν χαθούν ή τραυματιστούν ), στρατηγική για να επιλέξουν τις καλύτερες διαδρομές και φυσική αντοχή.

 

Τα οφέλη από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα

Από τη φύση της είναι μία δραστηριότητα ανταγωνιστικού χαρακτήρα. Κατά τη διάρκειά της το άτομο βιώνει συναισθήματα όπως της αμφιβολίας, του ρίσκου, της πειθαρχίας, της ανάγκης για αυτοκυριαρχία, της ικανοποίησης ή της αποτυχίας. Η δραστηριότητα απαιτεί την ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος, όμως λόγω της πίεσης για τη λήψη απόφασης, η ηγετική ικανότητα κάποιων από τα μέλη της ομάδας αναδεικνύεται γρήγορα. Επειδή στον προσανατολισμό συμμετέχουν ενεργά όλα τα μέλη της ομάδας, μετά το τέλος της δράσης, η ομάδα σχεδόν πάντα αποτιμά συλλογικά την επίδοσή της. Συναισθήματα όπως της αυτοκριτικής, της ανάγκης βελτίωσης ικανοτήτων, της αυτοεκτίμησης, της επίτευξης, της χαράς, είναι μερικά από αυτά που βιώνει στο τέλος μιας σχεδιασμένης διαδρομής. Για όλους αυτούς τους λόγους λοιπόν, αξίζει η συμμετοχή σε αυτή τη δραστηριότητα.

Στη χώρα μας, το αγώνισμα αυτό έγινε γνωστό πριν από περίπου μία δεκαετία όταν παρουσιάστηκε στο μάθημα υπαίθριων δραστηριοτήτων του ΤΕΦΑΑ Σερρών από τον καθηγητή φυσικής αγωγής κ. Κουκουρή, ενώ το 1997 συστήθηκε ο Ελληνικός Σύλλογος Αγωνιστικού Προσανατολισμού, με στόχο να κάνει γνωστό το αγώνισμα σε αθλητές και μη.

Στις μέρες μας ολοένα και κερδίζει έδαφος και αποκτά περισσότερους υποστηρικτές.

Ένας ακόμη σημαντικός λόγος για την ενασχόληση και τη διάδοση του αθλήματος είναι και η προστασία του φυσικού μας περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι πολλοί αγώνες διεξάγονται σε φυσικό περιβάλλον και κατά κύριο λόγο σε δασικές εκτάσεις, το orienteering μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής ευαισθησίας, διότι πρόκειται για ένα άθλημα το οποίο αγαπά, σέβεται και εμπνέεται από το περιβάλλον.

Εύη Παπάζογλου

Φιλόλογος, ΑΠΘ, ειδικότητα στην φιλοσοφία και παιδαγωγική

 

---

 

 

Το Παιδί και το Άθλημα του Προσανατολισμού

Λόγοι ενασχόλησης των παιδιών και των νέων με το άθλημα

 

Οι νέοι ωφελούνται από το άθλημα με τους ακόλουθους τρόπους: ικανοποιεί την ανάγκη τους για κίνηση, αναπτύσσει τις διανοητικές τους ικανότητες και τις επιδεξιότητες λήψης αποφάσεων, τους καθιστά αποφασιστικούς και  προσανατολισμένους στον στόχο, αυξάνει την δημιουργικότητα και την φυσική τους κατάσταση, απαιτεί εντιμότητα και κοινωνική κατανόηση και ενισχύει την γνώση για τη γεωγραφία της χώρας.

Τα παιδιά θα πρέπει να ασχοληθούν με το άθλημα για τους ακόλουθους γνωστικούς, κοινωνικο-ψυχολογικούς και σωματικούς λόγους:

1) Απαιτεί από τους αγωνιζόμενους να ερμηνεύουν συνεχώς τις πληροφορίες, να αναλύουν τη διαμόρφωση του εδάφους και να συνδέουν το χάρτη με το έδαφος.

2) Επέρχεται βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής αντοχής και της γενικής φυσικής κατάστασης.

3) Με κίνητρο την επιτυχία καλλιεργούνται η ταχύτητα, η ευκινησία και η δύναμη.

4) Υπάρχουν τόσο διανοητικές όσο και σωματικές προκλήσεις στο άθλημα. Οι νέοι συχνά τρέχουν πιο μακριά και προπονούνται πιο σκληρά όταν έχουν το επιπρόσθετο ενδιαφέρον της ανάγνωσης του χάρτη.

5) Το orienteering ενισχύει την αυτονομία και την αυτοπεποίθηση αφού οι νέοι αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις αποφάσεις τους. Η εύρεση των σημείων ελέγχου μέσα σ’ ένα δάσος μετά από επιτυχημένη ανάγνωση του χάρτη προκαλεί στα παιδιά ένα αυθεντικό συναίσθημα επιτυχίας. Το orienteering προσφέρει πρόκληση, περιπέτεια και νέες εμπειρίες σε καταστάσεις όπου απαιτείται η επίλυση προβλημάτων. Αφού μάθει το παιδί ή ο αρχάριος να κινείται μέσα σε οικείο περιβάλλον, μπορεί αργότερα να προσανατολισθεί με εμπιστοσύνη σε άγνωστο περιβάλλον.

6) Οι νέοι συχνά ξεκινούν το άθλημα μαζί με ομάδες και πρέπει να μάθουν να συνεργάζονται μεταξύ τους.

7) Στο υπαίθριο περιβάλλον δίνεται η ευκαιρία για βελτίωση των σχέσεων μεταξύ μαθητή – δασκάλου.

8) Προκειμένου οι νέοι άνθρωποι να ανταποκριθούν στις σωματικές απαιτήσεις του αθλήματος θα πρέπει να αποφεύγουν βλαβερές συνήθειες, π.χ. κάπνισμα.

9) Οι νέοι ενθαρρύνονται να έχουν ξεκάθαρους στόχους και φιλοδοξίες, να είναι μεθοδικοί, να εργάζονται σκληρά και δημιουργικά για να τους επιτύχουν.

10) Το άθλημα δημιουργεί στα παιδιά μια συναίσθηση και αναγνώριση της σπουδαιότητας του περιβάλλοντος και της ανάγκης να τηρείται ένας κώδικας προστασίας του περιβάλλοντος

 

 

Οι συμμετέχοντες αντλούν περισσότερη ικανοποίηση από την ολοκλήρωση της διαδρομής παρά από την δραστηριότητα αυτή καθ’ αυτή.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα του αγωνιστικού προσανατολισμού όπως και όλων των υπαίθριων αθλητικών δραστηριοτήτων είναι ότι οι δραστηριότητες αυτές προσαρμόζονται στα μέτρα του καθενός, αφού ο κάθε αγωνιζόμενος επιλέγει την ταχύτητα με την οποία θα κινηθεί καθώς και το επίπεδο δυσκολίας της διαδρομής δεδομένου ότι μπορεί να επιλέξει το μήκος και την δυσκολία της διαδρομής πριν ξεκινήσει. Επίσης διαλέγει και πόσο ανταγωνιστικός θα είναι. Άλλοι επιλέγουν να τρέξουν όσο πιο γρήγορα μπορούν ενώ άλλοι επιλέγουν να περπατήσουν με την άνεσή τους. Η ευχαρίστηση από τις όμορφες διαδρομές στη φύση αποτελεί την κυριότερη πηγή ευχαρίστησης. Άλλη μια σημαντική πηγή ευχαρίστησης αποτελεί η εξερεύνηση, περιπέτεια, πρόκληση μιας άγνωστης διαδρομής.Οι ευκαιρίες για συμμετοχή στον αθλητισμό καθορίζονται από την περιοχή όπου μεγαλώνει. Ανάλογα με το εάν ζει κάποιος σε αστικό η αγροτικό περιβάλλον υπάρχει μεγάλη διάφορα στο ποια σπορ θα επιλέξει (Knoll 1972, McPherson, 1982). Το άθλημα του αγωνιστικού προσανατολισμού διεξάγεται κυρίως σε περιαστικά δάση διότι αυτοί που το έχουν ανάγκη είναι ασφαλώς οι ταλαιπωρημένοι από τον αστικό πολιτισμό κάτοικοι των μεγαλουπόλεων, ενώ αυτοί που μεγάλωσαν στην ύπαιθρο παρόλο που έχουν  περισσότερες εμπειρίες και γνώσεις για τη φύση πιθανώς να αισθάνονται λιγότερο την ανάγκη να ασχοληθούν μ’ αυτό.

Η οικογένεια και το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα θεωρούνται ότι αποτελούν τους κυριότερους φορείς κοινωνικοποίησης στα σπορ κατά τη διάρκεια των ευαίσθητων παιδικών και νεανικών χρόνων, ενώ οι φίλοι και οι γνωστοί παίζουν σπουδαίο ρόλο καθώς οι έφηβοι μετακινούνται από την εφηβεία στην ενηλικίωση (Brennan and Bleakley, 1997). Για να προωθηθεί η δια βίου άσκηση θα πρέπει η οικογενειακή κουλτούρα να είναι φιλική προς τα σπορ. Η συμμετοχή στα σπορ όπως και κάθε μορφή κοινωνικής συμπεριφοράς καθορίζεται από τη δομή του κοινωνικού περιβάλλοντος. Το παιδί είναι εκτεθειμένο σε διάφορους κοινωνικούς θεσμούς όπου τα σημαντικά άλλα πρόσωπα είναι συνήθως ενήλικες. Αυτά τα σημαντικά άλλα πρόσωπα μέσα στα κοινωνικά συστήματα είναι η οικογένεια (γονείς, αδέλφια), οι συγγενείς (παππούδες,γιαγιάδες, ξαδέλφια, θείοι και θείες), το σχολείο (δάσκαλοι, γυμναστές), οι συνομήλικοι (φίλοι, γείτονες), τα αθλητικά σωματεία (προπονητές, γονείς, συναθλητές, επίσημοι) και τα ΜΜΕ (επαγγελματίες αθλητές, αθλητικοί δημοσιογράφοι) (McPherson, 1982). Το αποτέλεσμα όλων αυτών των κοινωνικών αυτών θεσμών είναι το παιδί να αποκτήσει κάποιες αξίες που είναι άμεσο αποτέλεσμα των προσδοκιών και απαιτήσεων των γονέων, των δασκάλων και των προπονητών (McPherson,1982).

Κωνσταντίνος Κουκουρής, Ph.D

Διδάσκων στο ΤΕΦΑΑ Σερρών του ΑΠΘ